Сахаларга киһи өлүүтүн уонна өлбүтүн кэннэ кини кутун дьылҕатын туһунан туһааннаах үөрэх суох этэ. Киһи өлүүтэ икки көрүҥнээҕинэн ааҕыллара: бастакытынан, дьылҕа таҥарата анаабыт кэмин толору олорон үйэтин моҕоон өлүү, ол эбэтэр, кырдьан өлүү; иккиһинэн, эрдэ өлүү, ол аата оһолтон, атын киһи өлөрбүтүттэн, эбэтэр ыарыыттан өлүү. Ыарыыны куһаҕан тыыннар (абааһылар) дьайыыларынан ааҕаллара, абааһы киһи кутун сиэн өлөрөр диэн өйдүүллэрэ.
Өлбүтү көмүү хас да көрүҥнээх буолара: араҥастааһын (ойуур саҕатыгар үрдүк араҥаска өлүгү хоруоптаан баран уураллар); сир кырсынан чычаас ииҥҥэ көмүү уонна дириҥ ииҥҥэ аттары, кулуттары кытары көмүү (былыргы өбүгэлэр, түүрдэр үгэстэрин тутуһуу). Ардыгар өлүөхсүтү дьиэтин кытары уоттаан кэбиһэллэрэ (ордук куһаҕан ыарыыга өлбүтү).
Өлбүт киһи хайа эмэ көтөр олорбут сиригэр кэлэр дии саныыллара, кыра оҕолор куттара үрүҥ үрүмэччи, лыах буолан төннөллөр диэн өйдүүллэрэ. Куһаҕан кэмэлдьилээх сидьиҥ дьон куттара үөр буолан абааһы курдук сылдьаллар диэн итэҕэйэр этилэр.
Христианскай итэҕэл тарҕаныаҕыттан, өлүү уонна көмүү бары туома христианскай сиэринэн тутуһуллар буолбута. Ырай уонна аад туһунан өйдөбүл киирбитэ.
Егор Сидорович СИДОРОВ, кандидат филологических наук
У якутов не было разработанного, канонизированного учения о смерти и загробной жизни. По их представлениям, смерть имела две основные разновидности: естественная, по истечении положенного божеством судьбы срока, то есть по старости, и неестественная (случайная) – смерть на войне, в результате убийства, несчастного случая и болезни. Болезнь считалась действием различных злых духов, которые съедали душу человека.
Захоронение имело три разновидности: «воздушное» (гроб с мертвецом клали на высокий помост или лабаз); в гробу в небольшом углублении на поверхности земли; глубоко в земле вместе с конём и рабом (пережиток древнетюркских времён); иногда трупы сжигали вместе с жильём.
Души умерших могли превращаться в птиц и летать близко от места смерти, души детей превращались в бабочек. Души умерших злодеев и умерших в результате проклятия или самоубийц становились духами (үөр), часто злыми.
С принятием христианства распространились христианские представления о смерти и загробной жизни, стали соблюдаться православные посмертные и погребальные обряды. Якуты по-своему переняли представления о рае и аде – о загробной жизни.